OSMANLI DEVLETİNİN ÇÖKÜŞÜ

Osmanlı Devleti’nin Çöküş Nedenleri:

1299’da Söğüt kasabasında kurulan Osmanlı Devleti, başlangıçtan itibaren güçlü ve sürekli bir orduya, adalet ilkesine, hoşgörülü din anlayışına dayandığı ve bilinçli bir politika izlediği için çağının en iyi yönetim sistemini oluşturmuştur.

Bilinçli bir yaklaşımla öncelikle Anadolu’da Türk birliği sağlanmış, daha sonra Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarına doğru fetih hareketlerine girişilmiştir.

Karadeniz, Ege Denizi ve Kızıldeniz’in tümü; Akdeniz’in üçte ikisi Osmanlı Devleti’nin egemenliği altına girmiştir.

Osmanlı Devleti’nin bu kadar geniş alanlara yayılması sadece askerî gücüne
dayanmıyordu. Devletin sahip olduğu düzen ve yönetim anlayışı da bu yayılmayı kolaylaştırıyordu.

Çağının en ileri devlet düzenini kuran Osmanlı Devleti bu sistemini koruyamamıştır. 17 nci yüzyıldan başlayarak, gittikçe büyüyen bir gerileme ve çöküş dönemine girmiştir. Topraklar küçülmeye, vergiler azalmaya, ekonomi zayıflamaya başlamıştır.

Devlette önce toprak sistemi bozulmuş, ardından ordu sistemi bozularak çağdaşı ordular karşısında geri kalmış, en önemlisi de devlet yönetim anlayışında bozulmalar görülmüştür. Deneyimsiz padişahların başa geçmesiyle birlikte, sadrazamların, vezirlerin ve şeyhülislâmların yönetimdeki etkileri giderek artmıştır.

Devlet görevlerinde yeterlilik, doğruluk, çalışkanlık yerini rüşvete, dalkavukluğa, adam kayırmaya bırakmıştır. Şeriatın katı bir biçimde yorumlanması bağnazlığa yol açmıştır. Medreselerde okutulan fen ve felsefî bilgiler bırakılarak, buralar tümüyle gerçek yaşamdan ve çağdaş ihtiyaçlardan uzak bir eğitim kurumuna dönüştürülmüştür. Böylece devletin yönetim kadroları, yeteneksiz, çağdaş dünyayı anlamaktan aciz, bilgisiz kişilerle doldurulmuştur. Osmanlı devlet düzeni hızla bozulmuş ve devlet çağın gerisinde kalmıştır.

II. Mahmut döneminde, 1826 yılında Yeniçeri Ocağı kaldırılarak yerine yeni ve modern bir ordu kurulmuş, yabancı ülkelere eğitim görmek üzere subaylar gönderilmiş, yabancı uzmanların yardımıyla Harbiye ve Tıbbiye gibi yeni okullar açılmıştır. İlköğretim zorunlu hale getirilmiş, Medreselerin dışında Rüştiye (ortaokul) mektepleri açılmıştır. Ülkede ilk kez nüfus sayımı yapılmıştır. Bu sayımda sadece erkek nüfus sayılmasından dolayı ülke içindeki gerçek nüfusu tam olarak belirtmemektedir. 1831’de Takvim-i Vekayi adıyla ilk resmi gazete yayımlanmaya başlanmıştır. Posta sistemi kurulmuş, yurt dışına gidenlere Pasaport uygulanmasına başlanılmıştır. Kıyafette yenilik yapılarak fes ve pantolon giyilmeye başlanmış, memurlar sakallarını kesmek zorunda kalmışlardır.

3 Kasım 1839’da Tanzimat Fermanı, 18 Şubat 1856’da Islahat Fermanı yayımlanmış, ancak, yönetim mutlakıyete ve şeriata dayandığından istenilen ve beklenilen başarılar elde edilememiştir.

Osmanlı Devleti’nin çöküşünde etkili olan dış sebepleri sıralayacak olursak;

Coğrafî Keşifler sonrası Batı dünyasının Doğu’nun zenginliklerine ve Amerika’nın altın ve gümüşüne kavuşması, Rönesans ve Reform hareketleriyle bir yandan bilim ve sanatta gelişme kaydetmesi, diğer yandan kilisenin baskısından kurtulması ile çağdaşlaşma yönünde ilerleme kaydetmesi karşısında Osmanlı Devleti bilimde ve yönetimde gerekli tedbirleri alarak çağa ayak uyduramadığından geri kalmıştır.

Başta Fransa olmak üzere pek çok Avrupa ülkesine verilen Kapitülasyon hakları (ekonomik, kültürel, adli ve mali), ülke ekonomisini alt üst etmiş, Avrupa ülkeleri ile aradaki mesafenin açılmasına yol açmıştır.

Kalabalık nüfusu, yer altı ve yer üstü zenginlik kaynaklarıyla Avrupalı devletler için iyi bir Pazar niteliği taşıyan Osmanlı Devleti; Sanayi Devrimi’nden olumsuz olarak etkilenmiştir. Avrupa’da 18 nci yüzyılın ikinci yarısından itibaren buhar gücünün makinelere uygulanmasıyla başlayan Sanayi Devrimi, Osmanlı Devleti’ne giremediği gibi, Kapitülasyonlar yüzünden Avrupa mallarının gümrüklerden çok kolay ve ucuza geçmesi, yerli üretim mallarını kösteklemiştir.

Osmanlı Devleti’nin izlediği yanlış ekonomi politikası onu Batılı devletlerden borç almaya zorlamıştı. Alınan paralar, üretken yatırımlarda kullanılmadığı için, devlet bu paraların faizlerini bile ödeyememiş ve sonunda iflas ettiğini açıklamıştır. Bunun üzerine 1881’de alacaklı ülkeler tarafından Düyun-u Umumiye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi) adı altında bir örgüt kurularak devlet gelirinin büyük bir bölümü bu örgütün denetimine verilmiştir.

1789 Fransız İhtilali’nin ortaya attığı “Özgürlükçülük” ve “Milliyetçilik” akımları, çok uluslu tüm devletlerde olduğu gibi, Osmanlı Devleti’nde de yıkıcı etki yaratmıştır. Bu akımlar, Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını yaratan milliyetçi isyanların çıkmasında itici güç olmuştur. Osmanlı Devleti’ni çökertmek isteyen devletlerin de kışkırtmasıyla, Sırplar, Rumlar, Bulgarlar, Romenler ve diğerleri ayaklanmıştır. Bu ayaklanmaları bastırma çabaları devleti ekonomik olarak sarstığı gibi, siyasî bakımdan da büyük devletlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmalarına yol açmıştır. Bunların, önce özerklik daha sonra da bağımsızlıklarını elde etmeleri, giderek Osmanlı Devleti’nin küçülmesine yol açmıştır.

teşekkürler

tşk.